अक्षरमालिका (Alphabet Series) — मराठी नोट्स

Police Bharti व इतर बुद्धिमत्ता/Reasoning परीक्षांसाठी: अक्षरपद्धती, मालिकांचे नियम, उलगडण्याची पद्धत, परीक्षाभिमुख प्रश्न व त्वरित उत्तर.

परिचय

अक्षरमालिका (letter/ alphabet series) म्हणजे अक्षरांच्या मालिकेत दिलेला एक नियम ओळखून हरवलेली अक्षरे शोधणे किंवा पुढे येणारी अक्षरे शोधणे. हा reasoning चा महत्त्वाचा भाग आहे — विशेषतः verbal and non-verbal reasoning मध्ये.

अक्षरमालिका प्रश्नांचे स्वरूप बहुतांश वेळा: (A) एकमेकानंतरचे अक्षर (B) skip-pattern (C) दोन-तीन चरणाचा बदल (D) अक्षरे↔संख्या mapping इत्यादी असते.

मराठी अक्षरमालिका (Varnamala) — क्रम

मराठी/देवनागरी अक्षरमालेचा सोपा क्रम (व कुठल्या प्रकारे परीक्षेत वापरतात ते):

व्यंजन (consonants) — सामान्यतः:

परीक्षा नोट: इंग्रजी अक्षरमालिकेप्रमाणेच मराठी अक्षरमालिकेतील positional order लक्षात ठेवा — many reasoning questions map letters to positions.

पॅटर्नचे प्रकार (Common Patterns)

  1. Linear (सरळ) : A, B, C,... किंवा अ, आ, इ,... (+1 step)
  2. Skip sequence : प्रत्येक पावलावर n अक्षर पुढे — उदा. A, D, G,... (skip of 2)
  3. Alternate pattern : दोन वेगळ्या नियमांची पुनरावृत्ती — उदा. A, B, C, A, B, C,...
  4. Reverse : उलट क्रम — Z, Y, X,... किंवा ह, स, ष,...
  5. Mirror / Pair mapping : अक्षर ↔ अंक map (A=1, B=2) आणि arithmetic pattern applies.
  6. Mixed alpha-numeric : अक्षर + संख्या चे जोड (A1, B2, C3) किंवा अक्षर बदलून पुढील संख्या काढणे.
  7. Vowel-Consonant alternation : स्वर व व्यंजने alternate करणारे पॅटर्न.

कशा प्रकारे सोडवावे — step-by-step

  1. पहिला: दिलेली मालिका नीट वाचा व अक्षरे / अक्षरांवरील स्वरूप लक्षात घ्या (देवनागरी की रोमन?).
  2. दुसरा: अक्षरांची positional value (place) शोधा — उदा. 'क' = 1 (व्यंजनचा क्रम), 'अ' = 1 (स्वराची क्रमावली) — परीक्षेच्या संदर्भानुसार ठरवा.
  3. तिसरा: सलग फरक किंवा ratio तपासा — between successive letters.
  4. चौथा: alternate किंवा two-step patterns तपासा (every 2nd letter कडे लक्ष).
  5. पाचवा: जर संख्यांसारखे mapping दिसले (A=1, B=2), तर अंकांवर गणित करा.
उदा: मालिका — क, ग, ज, ठ, ?
Step: Find indices — क(1), ख(2), ग(3)... but here sequence maybe: क(1), ग(3), ज(7)? — या उदाहरणात जर नियम गती वेगळी असेल तर alternate check करा. (प्रॅक्टिससाठी खाली प्रश्न पहा.)

प्रश्न (Practice) — एका क्लिकवर उत्तर पाहा

Q1: अ, आ, इ, __, उ
उत्तर: ई (सर्व स्वरांची क्रमानुसार अ, आ, इ, ई, उ)
Q2: क, च, ट, त, प, ?
उत्तर: ब (इथे व्यंजनांच्या पञ्चभूत गटातून规律; पण काही प्रमाणात प्रश्न ambiguous असू शकतो — परीक्षेत दिलेला पैटर्न तपासा)
Q3: A, D, G, J, ? (इंग्रजी)
उत्तर: M (हर एकपुढे +3 अक्षर)
Q4: पॅटर्न: क(1), ग(3), ज(5), ? — पुढे काय?
उत्तर: ठ (7) — इथे व्यंजनांचे क्रमिक odd indices वापरले आहेत.
Q5: Mapped Series: A=1, B=2 ... Z=26. 2, 6, 12, 20, ? — कोणते अक्षर?
उत्तर: 30 ⇒ अक्षर नाही (because 30>26) — पण pattern is n(n+1): 1×2=2 (A), 2×3=6(B), 3×4=12(C), 4×5=20(D), 5×6=30 → no alphabet; question expects 'NA'.

परीक्षाभिमुख टिप्स

  • प्रत्येक अक्षराचा क्रम (position) आठवा — इंग्रजीमध्ये A=1..Z=26; देवनागरीत स्वर व व्यंजनाचे पोजीशन कॉन्फिगर करा.
  • skip pattern तपासा (every 2nd / every 3rd).
  • alternate sequence — दोन्ही sub-sequence वेगळे तपासा (odd-index and even-index sequences).
  • mapping questions साठी अक्षरे → अंक → गणित → पुनः अक्षर हा प्रवाह सोपा करतो.
  • प्रत्येक प्रश्नाला 30–45 सेकंद द्या — न मिळाले तर पुढे जा आणि शेवटी परत या.